ESKİ TÜRKİYE TÜRKÇESİ ÖZELLİKLERİ GÖSTEREN BİR BAYTARNAMEDE BİTKİ ADLARI VE MÜCERREP TEDAVİ YÖNTEMLERİ

Authors : Akif Taş, Mesut Şen

Pages : 419-455

Doi:10.20304/humanitas.1495379

View : 89 | Download : 89

Publication Date : 2024-10-15

Article Type : Research Paper

Abstract :XVI. yüzyılda kaleme alınan “Baytarname” atçılık üzerine yazılan bir eserdir. Atçılıkla ilgili olması ve atların hastalıklarının tedavisinden bahsetmesi sebebiyle içerisinde farmakolojik bilgiler ihtiva etmektedir. Eserde atların hastalıklarında hangi ilaçların kullanılacağı, ilaç ve terkiplerin nasıl yapılacağı hakkında bilgi verilir. Bu eserlerde ilaç yapımında kullanılan bitki adlarının çokluğu dikkati çekmektedir. Dil olarak Eski Türkiye Türkçesi özelliklerini gösteren eser, dil tarihimiz açısından da önem arz etmektedir. Çalışmamız Eski Türkiye Türkçesi sahasında yapılabilecek çalışmalarda ve derlemelerde araştırmacılara yardımcı olacak şekilde hazırlanmıştır. Çalışmamızda Baytarname’de geçen bitki adları derlenerek liste haline getirilmiştir. Söz konusu adların hangi dile ait olduğu belirtilmiştir. Ayrıca bu bitkilerin hangi hastalıkların tedavisinde kullanıldığı da ifade edilmiştir. Tespit edilen 138 bitki adının 44 tanesinin Türkçe (%31), 39’unun Arapça (%28), 36’sının Farsça (%26), 10’unun Yunanca (%7) olduğu görülmüştür. 4 bitki ise çok dilli birleşik adlardan (%2) oluşmaktadır. Tedaviler-de en çok kullanılan bitkiler ise anzerūt, arpa, bezir, çam saḳızı, mastakī, sarımsaḳ, susam, soġan ve za‘ferān olarak tespit edilmiştir. Eserdeki hastalıklar atın uzuvlarına göre tasnif edilmiştir. Bevās̱īr, carab, demregü ḫunān, ḫunnāḳ, intişār, ishāl, ḳurlaġan, nāṣūr, ṣadme, saraṭān, sıraca, öksürük, verem ve yaġır gibi pek çok at hastalığı tanımlanmış ve tedavisi için yapılması gerekenler açıklanmıştır. Bu tedavilerde en çok kullanılan bitkiler ise anzerūt, arpa, bezir, biber, çam saḳızı, günlük, ḫaṭmī, mastakī, mersin, sarımsaḳ, susam, soġan ve za‘ferān olarak tespit edilmiştir.
Keywords : Baytarname, Eski Türkiye Türkçesi, Bitki Adları, Bitki Sözlüğü, Ali bin Ömer Arabi