TÜRKÇE FELSEFENİN ÖNÜNDEKİ BİR ENGEL OLARAK ÇEVİRİ SORUNU: “INTENTIONALITY” TERİMİ ÖRNEĞİ

Authors : Nazım Gökel

Pages : 175-199

Doi:10.20304/humanitas.1500534

View : 56 | Download : 35

Publication Date : 2025-03-20

Article Type : Research Paper

Abstract :Felsefe yapmanın önündeki birtakım dilsel zorluklardan bahsedilebilir; kimi sorunlar söz-dizim kaynaklı olabilir; kimi ise semantik kaynaklı olabilir. Bir felsefeci olarak Türkçe dilinde ne sentaktik açıdan ne de semantik açıdan felsefe yapmayı imkânsız hale getirecek bir mesele göremiyorum; fakat bahsi geçen sorunlardan potansiyel olarak daha tehlikeli olabilecek ve acil bir ilgi ve önlem gerektiren oldukça tehlikeli bir sorun ile karşı karşıya olduğumuzu düşünüyorum: çeviri sorunu. Elbette, bu sorun ilgili birkaç başlık altında değerlendirilebilir; çeviriye gerekli olan ehemmiyetin verilmemesi, çevirmenlerin uzmanlık alanı dışındaki metinleri çevirmesi, uzman görüşün alınmaması, vs. Yine de ana meseleyi asla unutmamak çok önemlidir: çevirilerdeki hatalar ve eksiklikler devam ettiği sürece Türkçe felsefe yapmak için gerekli olan düşün altyapısı hep eksik kalacaktır. Dahası, bu hatalar düzeltilmezse, farklı disiplinlerden gelen okuyucular veya yeterli altyapıya sahip olmayan aynı disiplinden gelen okuyucular yazarın gerçek fikirlerini anlamakta zorlanacaklardır. Bir terimin yanlış çevirisi düşüncenin yanlış bir sunumuna yol açacaktır, bu da (i) insanların orijinal eserin yazarının, yazar o görüşü savunmasa veya hatta aksi görüşü savunsa da belirli bir bakış açısını savunduğuna inanmalarına, (ii) yanlış enformasyonun tedavüle girmesine ve yaygınlaşmasına ve (iii) bu yanlış enformasyonun kullanımının engellenemeyecek bir şekilde büyümesine neden olacaktır. “Intentionality” terimi (T. “Yönelimsellik”), zihin felsefesinin önemli bir kavramıdır ve bu çalışmanın da odak noktası olacaktır. Maalesef, bu terim birçok defa yanlış bir şekilde çevrilmiştir; bu literatürün Türkçe okuyucuları üzerinde de dramatik sonuçlara neden olmuştur. Bu çalışmada, neden bu terimin Türkçeye “niyetlilik” veya “içlemsellik” terimleriyle değil de “yönelimsellik” terimi ile çevrilmesi gerektiğini açıklamadan önce bu terimin arka-planındaki bazı teorik ve tarihsel ayrıntılara değineceğim. Daha sonra, birkaç örnek çeviri pasajını inceleyerek, özellikle “yönelimsellik” değil de “niyetlilik” terimi tercih edildiği zaman ortaya çıkan bazı çeviri hatalarının talihsiz sonuçlarını göstermeye çalışacağım. Son bölümde ise, “Intentionality” teriminin çevirisi ile ilgili olan bazı önemli noktaları özetledikten sonra, kısaca bu sorunlar çözülmediği sürece ufukta bizi bekleyen potansiyel tehlikelere değineceğim.
Keywords : Yönelimsellik, Yönelimsel iç-Varlık, Niyetlilik, İçlemsellik, Bilinç