SOVYET DÖNEMİ EDEBÎ ÇEVİRİYE BİR BAKIŞ: İDİL-URAL’DA NÂZIM HİKMET ŞİİRLERİ (1950)

Authors : Murat ÖZŞAHİN

Pages : 41-59

Doi:10.47089/iuad.912564

View : 17 | Download : 20

Publication Date : 2021-06-30

Article Type : Research Paper

Abstract :18.yy. sonrası Rus edebiyatında Batı edebiyatından eserler tercüme edilmiş ve Rus edebiyatı için edebî çeviri, dünya edebiyatına giden ilk adım olmuştur. 19.yy.’da ise malum olduğu üzere klasik Rus eserleri, dünya edebiyatında yerini almıştır. Bu konumlanmanın temel vasıtası, edebî çeviridir. SSCB ile birlikte edebî çeviriye bakış da değişir. Özellikle II. Dünya Savaşı sonrasında tarihî Rus Çarlığı sınırları dışında yayılacak alan bulan SSCB, edebî çeviriyi bir propaganda aracı olarak kullanır. Bu propagandadan Türk edebî eserleri de payını alır. Rusya’da hem Çarlık hem de Sovyet döneminde Türk edebî ürünlerine ilgi sürmüştür. Bu eserlerin Rusçaya edebî çevirisi ise başlı başına bir konudur. Çarlık döneminde Türk klasik eserleri ve halk edebî ürünleri dikkat çekmiştir. Sovyet döneminde ise, özellikle Nâzım Hikmet üzerinde Sovyet ediplerinin dikkati yoğunlaşmıştır. SSCB ve Türkiye arasında edebî ilişkiler bağlamında ilk akla gelen isim, Nâzım Hikmet’tir. Tüm Sovyet coğrafyasında şiirlerinin tercümeleri ile Nâzım Hikmet, Sovyet edebiyatındaki Türk etkisi olarak kabul edilir. Ancak bu etkinin Sovyet edebî çevirilerindeki yansıması ve eserlerinin özgünlüğünün korunması açısından farklı görünüşleri vardır. Bu farklı görünüş, Sovyet halklarının ana dillerine olan tercümelere de yansımıştır. Bu çalışmadaki amaç ise, Sovyet çeviri anlayışında Türk lehçelerindeki çevirilerin ele alınışına dair örnek göstermekle birlikte, N. Hikmet şiirlerinin özellikle İdil-Ural bölgesindeki çeviri sürecine yönelik bir değerlendirme sunmaktır. N. Hikmet’in Sovyetlere geçişinden önce eserlerinin hangi yöntem ve amaçlarla tercüme edildiği üzerinde durulmaktadır. 1950 yılında Başkurdistan Yazarlar Birliğinin yayın organı olan Ezebiy Başkortostan dergisinde yayımlanan dört şiiri, orijinalleri ile verilmiş; uzman çeviri ve edebiyatçıların nazarıyla karşılaştırılması için dikkatlere sunulmuştur. Sovyet edebî çeviri ilkelerinin uygulanışı, şiirin yeniden biçimlendiği ve bu biçimlenişin ideolojik sebepleri, Nâzım Hikmet’in şiirleri üzerinden örneklendirilmeye çalışılmıştır.
Keywords : Nâzım Hikmet, Sovyet, edebî çeviri, Başkurtça, Tatarca