Tematik, Biçemsel ve Edebî Değer Bakımından Muhtasar-ı Selçûknâme’de Geçen Şiirler

Authors : Mustafa Sezer

Pages : 231-280

Doi:10.69576/ihya.1532101

View : 34 | Download : 64

Publication Date : 2025-01-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Müellifi meçhul olduğu belirtilen Tevârîh-i Âl-i Selçûk veya diğer adıyla Muhtasar-ı Selçûknâme, İbn Bîbî’nin (öl. 684/1285’ten sonra) el-Evâmiru’l-Alâiyye fi’l-umûri’l-Alâiyye adlı eserinin özeti olduğu bilinmektedir. el-Evâmiru’l-Alâiyye’de geçen iki Alâiyye tabirinin iki Alâeddin’den kaynaklandığı belirtilmektedir. Bunlardan birincisi, Selçuklu Sultanı I. Alâeddin Keykubad’a (1220-1237), diğeri de İlhanlılar’ın ünlü devlet adamı ve tarihçisi Alâaddin Atâ Melik el-Cüveynî’ye (öl. 681/1283) nispetledir. Bu kitap, Anadolu Selçuklu Sultanlarını (1075-1308) ve dönemlerini ele alan bir eserdir. I. Alâeddin Keykubad dönemi ise müellifin tanık olduğu dönem olması hasebiyle daha detaylı ve kapsamlı ele alınmıştır. Eser, hacimli olduğu gerekçesiyle meçhul bir müellif tarafından ihtisar edilmiştir. Bu muhtasar, Hollandalı müsteşrik Houtsma tarafından ilk defa 1902 yılında Farsça aslıyla neşredilmiştir. Aynı zamanda eser, Muhammed Saîd Cemâlüddin tarafından 1995 yılında Arap Diline de çevrilmiştir. el-Evâmiru’l-Alâiyye müellifi İbn Bîbî’nin Fars ve Arap Dillerine ve edebiyatlarına vukûfiyeti bilinmektedir. Eserde Arapça ve Farsça şiirlerin varit olduğu görülmektedir. Muhtasarı olan Tevârîh-i Âl-i Selçûk (Muhtasar-ı Selçûknâme) da eserin orijinalinden bazı şiirleri aynen almaktadır. Bu bağlamda eserdeki şiirlerin içerik ve üslûp açısından değerlendirilmesi, bilimsel açıdan ifade ettikleri anlam zenginliklerinin ortaya çıkarılmaya çalışılması her şiirin içerdiği ayrı bir hikâye ayrı bir edebî derinlik taşıması gerçeğinden yola çıkarak önem arz etmektedir. Şiirlerin belli bağlamlarda serdedildikleri bir gerçektir. Genelde Abbâsîler (750-1258) sonrasında Büyük Selçuklular (1040-1157) ve ardılı beylik ve devletler dönemlerinde Arap Şiirinden de etkilenmek suretiyle teşekkül eden edebiyâtın şiir anlayışında kahramanlık hikâyeleri, medih, zem, hiciv, eyyâm, kısas vb. üslûplar bulunmaktadır. Bu üslûplar, dönemi aydınlatan birtakım verileri de günümüze sunmaktadır. Eserde geçen ilgili beyitlerin taşıdığı dil ve üslûba dair belli zenginlikleri araştırmanın da önemi haiz olduğu görülmektedir. Genellikle Selçuklu dönemi tarihî vakalarını ele alan bu eser, sebep-sonuç bağlamında kritik edilen ve tarih biliminin döneme ışık tutan bir kaynağı olarak değerlendirilmektedir. Ancak bu telif kapsamında yapılacak lugavî ve edebî bakış açısının tespitine dönük bu tür çalışma ve araştırmalar aynı zamanda dönemin edebî ve biçemsel yapısına ışık tutacaktır. Bu sebeple eserde yer alan klasik döneme ait şiirlere, Arap Dili Belâğatı ve Edebiyâtı sistematiğiyle tali bir bakış açısının sunulması, tarih ilmine tafsilli okumalarla hizmet edebilecek ve başka verileri ortaya koyabilecektir. Bu vesileyle ilgili çalışma, tarih-edebiyât-dil gibi müşterek okumaların ve interdisipliner çalışmaların ehemmiyeti noktasında ayrı bir öneme sahiptir.
Keywords : Arap Dili ve Belâgatı, Selçûknâme, İbn Bîbi, el-Evâmiru’l-Alâiyye, Şiir, Muhtevâ, Üslûp