Şer‘iyye Sicillerinin Serlevhaları -İstanbul Kadılığı Şer‘iyye Sicilleri Özelinde-

Authors : Esra YILDIZ

Pages : 1965-1988

Doi:10.15869/itobiad.1300040

View : 43 | Download : 34

Publication Date : 2023-09-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan Tanzimat’a kadarki süreçte en etkili hukuki icrâ mercii şer‘iyye mahkemeleridir. Bu mahkemelerde her açıdan kamuyu ilgilendiren cezâî davalar, şahıslar ve kurumlar arasındaki hukukî davalar, ordu mensuplarıyla ilgili askerî davalar, vergi, harç vb. mali yükümlülüklerle ilgili malî davalar görülmüştür. Bundan dolayıdır ki bu tarihe kadarki şer‘iyye sicilleri, muhteva açısından oldukça zengindir. Osmanlı hukuk sisteminin işleyişi ve geçirdiği değişimin incelenmesinde birinci el kaynak niteliğindeki bu sicillerle ilgili zamanla standart formlar oluşmuştur. Sicillerin başında genelde Arapça olan dibâce yani bir giriş kısmı yer almaktadır. Bu kısımda, şer‘i kanunları koyan Allah’a ve bu hükümleri tebliğ eden Hz. Peygamber’e saygı arz edilerek sicile başlanmıştır. Sicillerin serlevhalarında ilk olarak Esmâ-i hüsnâ, hamdele ve besmele yazılmıştır. İstanbul Kadı Sicillerinde Tanzimat öncesinde ve sonrasında, sicillerin kapağında sicil defterini tutan kadı’nın adı, görev tarihi, defterin ihtiva ettiği tarihler ve muhtevasına ait özlü bilgiler yer almaktadır. Bu bilgiler genelde katı‘ adı verilen sanatla kesilen kâğıtların üzerine yazılarak, sicil kapağına yapıştırılmıştır. Şer‘iyye sicillerinde deri, cilt ve ebru sanatlarının uygulanmasının yanında katı‘ sanatının da bulunması, onların sanatsal kıymetini artırmıştır. Şer‘iyye Sicillerinin serlevhalarında Esmâ-i hüsnâ ve Besmele, farklı ifade kalıplarıyla yazılmıştır. Tanzimat öncesinde özellikle sicilin başında Allah’ın adaleti, ilmi, affediciliği, zenginliği, her şeyi işitmesi, duyması ve bilmesi, bağışlayıcılığı, izzet ve şerefli oluşu, karşılıksız ihsan ediciliği, cömertliği, benzersiz yaratıcılığı, eşi ve denginin olmayışını ifade eden Esmâ-i hüsnâsı zikredilmiştir. Tanzimat’tan sonra ise sadece Allah’ın birliğine vurgu yapan isimleri tercih edilmiştir. Bu bağlamda İstanbul Kadılığı’nın payitaht kadılığı olması hasebiyle İstanbul Kadılığı Sicillerinin muhtevâları kadar serlevhalarının diplomatik özellikleri de oldukça önemlidir. Çalışmamızda Şer‘iyye Sicilleri Arşivi’ndeki İstanbul Kadılığı sicillerinin serlevhaları ve başlangıç formları yıllara göre muhtevâ, diplomatika ve sanatsal açıdan tahlil edilmiştir.
Keywords : İslam Tarihi ve Sanatları, Şeriyye Sicilleri, Tanzimat, Diplomatika, Serlevha