Tuva Türkçesinde Sıklık İfade Eden Kılınış İşaretleyicileri: -GIlA-, -ŋAyIn/-ŋnA ve -ştIr-

Authors : Tuğba SARIKAYA AKSOY

Pages : 2582-2600

Doi:10.34083/akaded.1011379

View : 21 | Download : 15

Publication Date : 2021-12-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu çalışmada kılınış işlemcisi olarak ele alınan -GIlA-, -ŋAyIn-/-ŋnA- ve -ştIr- biçimbirimlerinin Tuva Türkçesindeki durumu eş ve art zamanlı bir yöntemle ele alınmıştır. Kılınış, eylemin nasıl yapıldığını ve evre yapılanmasını içeren sözlüksel bir kategoridir. Ayrıca eylemin yapılış tarzı, süresi ve gerçekleşme durumuyla da ilgilidir. Bir eylemin kılınışsal içeriği veya evre yapısı ancak zarflar, hâl ekleri ve türetme ekleri gibi kılınış işaretleyicileriyle gerçekleştirilir. Tuva Türkçesinde eyleme eklenen -GIlA-, -ŋAyIn-/-ŋnA- ve -ştIr- biçimbirimleri eylemin süreklilik, tezlik ve tekrar tekrar yapılma durumunu ifade eder. Bu yüzden bu işaretleyiciler eylemin yapılma sıklığıyla ilgili olduğu için kılınış kategorisinin sıklık bölümü içinde yer almıştır. Tuva Türkçesinde -GIlA-,-ŋAyIn-/-ŋnA- ve -ştIr- işaretleyicileri eylemin belirli aralıklarla aynı veya farklı seviyelerde tekrarlanarak yapıldığını, eylemin zaman zaman pekiştirildiğini gösterir ve bazı durumlarda ani eylemleri açıklamak için kullanılır (Ör. dolga-gıla- “tekrar tekrar döndürmek”, kıza-ŋayın- “sıkça parlamak”, aksa-ŋna- “çok fazla topallamak”, sür-ü-ştür “arka arkaya devam etmek” vb.). Sıklık ifade eden -GIlA- ve -ştIr- biçimbirimleri tarihî ve çağdaş Türk lehçelerinde yaygın bir şekilde kullanılırken; Tuva Türkçesine Moğolcadan geçen -ŋAyIn- ve -ŋnA- işaretleyicileri sadece Duha ve Saha Türkçesinde görülmüştür. Bu bilgiler doğrultusunda Tuva Türkçesinde sıklık ifade eden -GIlA-,-ŋAyIn-/-ŋnA- ve -ştIr- kılınış işaretleyicileri edebî metinlerden seçilen örnek cümleler temel alınarak incelenmiştir.
Keywords : Tuva Türkçesi, kılınış kategorisi, sıklık, tarihî lehçeler, çağdaş Türk lehçeleri