Yunus Emre’nin Bitüre Başı ve Yarayla İlişkili İfadelerine Dair Bir Bağlam İncelemesi

Authors : Hatice Coşkun

Pages : 43-60

Doi:10.34082/islamiilimler.1594696

View : 15 | Download : 17

Publication Date : 2025-03-28

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu çalışmada sözün iletişimdeki gücüne dair Yunus Emre’den çokça aktarılan “Söz ola kese savaşı söz ola bitüre başı” dizesinde bitüre başı ifadesinin iyileştire yarayı değil de kestire başı şeklindeki aktarımının veya yorumunun olası sebepleri incelenmiştir. Bu amaçla Yunus Emre Divanı kapsamında bitürmek ve baş sözcüklerinin “iyileştirmek” ve “yara” anlamındaki kullanımlarının yanı sıra günümüz Türkçesinde hâlâ kullanılan anlamlarını içeren ifadeler, doküman inceleme yöntemiyle nitel bir şekilde değerlendirilmiştir. Şairin dönemine has ama bugün unutulmaya yüz tutmuş bazı ifadelerinin günümüz Türkçesiyle algılanıp yorumlandığı görülmüştür. Okurun bitürmek sözcüğünü “sona erdirmek, son vermek” anlamıyla algılamasının bitüre başı ifadesine “başı keserek hayata son verme” anlamı yüklemesinin sebebi olduğu görülmüştür. Günümüz Türkçesi söz dağarcığıyla “bir canlının başını keserek hayatına son verme” anlamında anlaşılabilecek baş kesmek ifadesi Yunus Emre Divanı’nda tasavvuf geleneğindeki anlamıyla “itaat etme”, nefsin başını kesmek ifadesinde ise “nefsi terbiye etme veya öldürme” anlamlarıyla yer almıştır. Yunus Emre’nin yara ve yaranın iyileşmesine dair tasavvurunu anlamak amacıyla bu kavramlarla ilişkilendirilmiş sözcük ve deyimler de Divan çerçevesinde incelenmiştir. Bu amaçla yara kavram alanına giren baş, dâğ, zahm, göynük sözcükleri; yarayı barındıran bağır, gönül, cân, ciğer ve öz; “gönül kırgınlığı” anlamında gönül sınugı ifadesi; “iyileşmek” anlamında bitmek, onmak, devâ olmak; “iyileştirmek” anlamında timâr etmek/eylemek/kılmak fiilleri; devâ ve merhem gibi iyileştirici unsurlar bağlamlarıyla değerlendirilmiş ve tasavvuf geleneğinde taşıdığı anlamlarla birlikte incelenmiştir. Mutasavvıf bir şair olan Yunus Emre’nin Eski Anadolu Türkçesiyle söylediği şiirlerin dili ve estetiği bakımından sanatına zemin olan Türk İslam edebiyatı geçiş dönemi eserlerinden ve tasavvuf geleneğinden şiir örneklerine de yeri geldikçe değinilmiştir.
Keywords : Türk İslam Edebiyatı, Yunus Emre, Yara, İyileşme, Baş, Dâğ, Göynük, Zahm, Sınug