Dîvânu Lugâti’t-Türk’teki Sosyal Belleğin Türkiye Türkçesi ve Ağızlarına Yansıması

Authors : Ebru Güvenen

Pages : 148-164

Doi:10.33437/ksusbd.1541052

View : 29 | Download : 28

Publication Date : 2024-12-22

Article Type : Research Paper

Abstract :Dîvânu Lugâti’t-Türk (DLT), Türkçenin ilk sözlüğü olmasının yanı sıra kavram çeşitliliği bakımından zengin bir söz varlığına sahiptir. Kâşgarlı Mahmud’un dil malzemesini saha araştırmasıyla elde etmiş olması, eserinde sadece Karahanlı Türkçesiyle ve kendi beyanıyla 20 farklı Türk boyuna ait dil malzemesini karşılaştırmalı olarak işlemiş olması, madde başlarının deyim, atasözü, şiir vb. örneklerle pekiştirilmesi; DLT’nin değerini ortaya koymaktadır. 11. yüzyılda yaşayan Türk milletinin söz varlığına yer veren eserde, kültürel ögelerin sayısal olarak oranı oldukça yüksektir. Kültürel ögelerin içerisinde geçmişten bugüne gelme olasılığı yüksek olanların gelenek ve ritüeller olabileceği öngörülmüştür. Bu öngörüyle eserdeki gelenek ve ritüeller tespit edilerek bunlardan hangilerinin -fonetik ve semantik değişimleriyle- Eski Anadolu Türkçesi ile Türkiye Türkçesi ve ağızlarında kullanıldığı belirlenmiştir. Çalışmada; doğum, evlilik, falcılık ve büyü, hastalık ve tedavi, hediye, kur’a, miras, misafirperverlik, ölüm, ziyafet ve eğlence, diğer olmak üzere 11 başlıkta değerlendirilmiş 45 söz varlığı ögesi yer almaktadır. Tespit edilen, etimolojileri hakkında bilgi verilen, fonetik ve semantik olarak incelenen ögelere en çok Derleme Sözlüğü’nde (DS) rastlanılması, Türkiye Türkçesi ağızlarının zenginliğinin ve 11. yüzyıl ve öncesine ait dil ürünlerini hâlâ yaşattığının, DLT’nin de yaşamaya devam edeceğinin kanıtı niteliğindedir.
Keywords : Gelenek, Ritüel, Dîvânu Lugâti’t-Türk, Türkiye Türkçesi, Ağız