Divânü Lugâti’t Türk’te Söylem İşaretleyicisi Olarak Ünlemler

Authors : Aybüke Betül Doğan

Pages : 130-147

Doi:10.33437/ksusbd.1549095

View : 35 | Download : 35

Publication Date : 2024-12-22

Article Type : Research Paper

Abstract :Söylem işaretleyicileri, hem yazılı hem sözlü dilde konuşmanın yönünü şekillendiren; hem yerel hem de genel bir düzlemde konuşmanın düzenlenmesini ve yorumlanmasına etki eden dilbilimin alanıdır. Türkçe alanyazında söylem belirteci, söylem belirleyicisi, ilgeç, pekiştirme ilgeci (klitik) gibi terimlerle karşılanan bu dilsel araçlar; anlambilim ve pragmatikle yakından ilişkilidir. Metnin bağlamından hareketle bildirişimin yönünü etkiler. Günlük yaşantıda anlamın nasıl inşa edildiği ve iletildiği söylem işaretleyicileri yoluyla anlaşılır. Bir veya birden fazla cümlenin tek bir sözcükle sağlanması bakımından cümleyi etkili ve işlevsel haline getiren ünlemler de söylem işaretleyicilerinden biridir. Eski Türkçe yazılı kaynaklarından itibaren söylem işaretleyicisi olarak ünlemlere tanık olunur. Bu makalenin konusu, Divânü Lugâti’t Türk’te yer alan söylem işaretleyicisi ünlemlerdir. Ünlemlerin anlamsal ve işlevsel düzlemi üzerinde durulmuştur. Söylem işaretleyicisi olarak ünlemler dört ana başlık altında değerlendirilmiş, bunlar da kendi içerisinde alt başlıklarda ele alınmıştır. Duygusal, bilişsel, konatif ve fatik ünlemler Divânü Lugâti’t Türk’te tarama yoluyla tespit edilmiştir. Örneklerde yer alan söylem işaretleyicisi ünlemlerin söylemde rol alarak konuşmanın yönünü etkilediği; iletişimi anlamlı ve etkili hâle getirdiği; kişilerin duygu durumlarını, bilişsel etkileşimini, dinleyiciye yönelik çağrılamaları ile eylem beklentilerini; iletişimi başlatma, sürdürme ve sona erdirme durumlarını yansıttığı görülmüştür. Bu makale ile Türkçenin işlek bir dilbilim alanı olan söylem üzerine yapılmış çalışmalara art zamanlı bir katkı sağlanması hedeflenmiştir.
Keywords : Eski Türkçe, Divânü Lugâti’t Türk, Söylem İşaretleyicisi, Ünlem