NİSÂ SÛRESİNDE BİR FİİLİN HEM SÜLÂSÎ MÜCERRED HEM DE MEZÎD KULLANIMI VE MÂNÂ DEĞİŞİKLİKLERİNİN ANALİZİ

Authors : Bekir Yıldırım

Pages : 263-293

Doi:10.46353/k7auifd.1456476

View : 48 | Download : 68

Publication Date : 2024-06-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Kur’an-ı Kerim, Arapçanın bozulmadan günümüze kadar ulaşmasında önemli bir fonksiyon icra etmektedir. Çünkü Kur’an fasih Arapçanın bütün özelliklerini barındırmakta ve belâgatin zirvesindedir. Bu nedenle Arapçanın en önemli istişhad kaynağı Kur’an’dır. Arapçadaki kural ve kâideler de Kur’an’ın anlaşılmasında önemli bir yere haizdir. Bu kâidelerden biri de fiillerdeki mücerred ve mezîd konusudur. Mücerred, kelimenin kök halini, mezîd ise köke yapılan harf artışını ifade eder. Arapçada fiiller harf sayısı bakımından mücerred ve mezîd olarak ikiye ayrılır. Mücerred, bütün harfleri aslî harflerinden oluşan en az üç, en çok dört harfli fiildir. Üç harfli olana sülâsî mücerred; dört harflisine ise rubâî mücerred denir. Mezîd, asıl harflere bir veya daha fazla harfin eklendiği fiildir, ekler dahil bir fiil, altı harften fazla olamaz. Sülâsî mücerred fiiller üç harften oluşur ve altı kalıbı vardır. Sülâsî mezîdler ise bir harf, iki harf, üç harf eklenerek yapılır. Sülâsî mezîd rubâi, ifâl, tefîl ve mufâale vezinlerinden oluşur. Sülâsî mücerred lâzım bir fiil, İfâl ve tefîl vezinlerine aktarıldığına müteaddîye dönüşmekte; mefûl alan fiiller ise iki mefûllü hale gelmektedir. Tefîl bâbı ayrıca bir eylemin çokça yapıldığına işaret eder. Müfâale vezni ise genellikle iki veya çok kişi arasındaki bir işin müşterek yapılmasını ifade eder. Sülâsî mezîd humasi, infi\'al, if\'ilal tefe\'ul, tefâ\'ul ifti\'al vezinlerinden oluşmaktadır. Bu vezinlerde fiillerde bazı anlam değişikliğine neden olmaktadır: İnfi\'al, babında fiil müteaddî olmaktan çıkar, mef’ûlü, fâil konumuna geçer. İf\'ilal vezni, lâzım fiillerden yapılır. Çoğunlukla renk ve kusurun fazlalığını göstermek için kullanılır. Tefe\'ul vezni, tef’îl veznini mutâva’ata dönüştürdüğü gibi bazen tedriciliğe de delalet edebilmektedir. Tefâ\'ul vezni iki veya daha çok kişi arasında bir eylemin müşterek yapılmasına delâlet eder. Müfâ’ale vezninden farkı, bu vezinde iki kişi atıf suretiyle fâil iken mufâ’ale vezninde biri fâil, diğeri mef’ûl konumundadır. İfti\'al vezni bir şeyi edinme, sahip olma, çalışma ve talep ifade etme, ortaklığa işaret ve mutâva’at (dönüşlülük) gibi birçok anlamı içerir. Sülasi mezid südasinin dört şekli olmakla birlikte en yaygın kullanılanı istifâl kalıbı daha çok taleb ve istek ifade eder. Bazen mecâzî veya hakikî olsun bir halden geçiş için de bu vezin zikredilir. Yine bu kalıp mübâlağa da içermektedir. Diğer vezinleri ise ifîlâl, ifivvâl, ifîlâldir. Bu vezinler asıllarına yapılan ilave miktarınca mânâda kuvvetliliğe işaret eder. Dil bilginleri kelimelerin köküne yapılan ilavelerin anlama artış olarak yansıdığını belirmektedirler. Sülâsî mücerred fiil, mezîd hale dönüştüğünde ondaki anlam değişikliklerini araştırmak ve İ’câzü’l-Kur’an çalışmaları kapsamında Kur’an’da lafız ve mâna uyumunun daha iyi anlaşılmasına katkıda bulunmak için “Nisâ Sûresi’nde Bir Fiilin Hem Sülâsî Mücerred Hem de Mezîd Kullanımı ve Mânâ Değişikliklerinin Analizi” isimli çalışma hazırlanmıştır. Yöntem olarak önce sülasi mücerred bir fiilin, hem mücerred hem de sülâsî mezidlerinin geçtiği âyetler tesbit edilmiş, örnek âyetlerin lafız ve mealleri birlikte zikredilmiştir. Âyetlerde geçen konuyla ilgili fiillerin önce sözlükteki kullanım ve anlamlarına işaret edilmiş, sonra âyette kazandığı anlam ve kullanıldığı vezin tahlil edilmeye çalışılmıştır. Analiz yöntemiyle de fiilin kendi vezninin dışında kullanımı neticesinde ortaya çıkabilecek anlam değişiklikleri incelenmiştir. Bu çalışmada şu sorulara cevap verilecektir: 1-Sülâsî mücerred fiile yapılan ziyadeler, fiilde ne tür şekil ve anlam değişikliğine sebep olmaktadır? 2-Aynı fiilin âyetlerde sülâsî mücerred veya mezîd kullanımının manaya yansıması ve vezin değişikliğine sebep olan amil nedir? Aynı fiilin Nisâ Sûresinde sülâsî mücerred ve sülâsî mezîdinin if’âl, tef’îl, mufâ’ale, ifti’âl, tefâ’ul, istif’âl vezinlerinde kullanıldığı görülmektedir. Âyetlerdeki bazı fiiller mezîde dönüştüğünde lâzımlıktan müteaddîliğe geçmekte; müteaddî olanlarda ise mef’ûl sayısı artmaktadır. Fiillerin hangi vezinde kullanılacağı ise bağlama göre şekillenmekte, kastedilen manayı ifade etmeye en uygun olan veznin âyetlerde seçildiği görülmektedir.
Keywords : Arap Dli ve Belagatı, Nisâ Sûresi, Sarf, Sülâsî Mücerred Fiil, Mezîd Fiil, Analiz