HZ. MUHAMMED (SAV) DÖNEMİNDE KUR’ÂN’IN HIFZI, KİTÂBETİ VE CEM’İ HAKKINDA ELEŞTİREL BİR DEĞERLENDİRME

Authors : Hayrettin Öztürk

Pages : 103-131

Doi:10.46353/k7auifd.1460507

View : 89 | Download : 71

Publication Date : 2024-06-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu makalenin araştırma sorusu, Kur’ân’ın Allah kelamı olarak değişmeden günümüze kadar korunduğu tezinin nasıl gerçekleştiğidir. Bu ana soru ekseninde makalede, Kur’ân\'ın lafız-mana bütünlüğü içerisinde Levh-i Mahfuz\'dan Hz. Muhammed\'e inzali ve inzal olan ayetlerin ezberlenmesinin, yazılmasının ve toplanmasının hangi yollarla gerçekleştirildiği ve Kur’ân’ın nasıl muhafaza edildiği hususları ele alınmaktadır. Bu araştırmada tarihsel eleştiri yöntemi kullanılmıştır. Tarihî rivayetlerin ve kaynakların analizi üzerine odaklanan bu yönteme bağlı kalarak, Hz. Muhammed (s.a.v.) zamanında Kur’ân’ın hıfzı (ezberlenmesi), kitâbeti (yazılması) ve cem’i (toplanması) örneklerle anlatılmış, Kur’ân’ın Hz. Muhammed (s.a.v.) döneminde toplanması ile ilgili rivayetler hem metin hem de isnad açısından eleştirel bir değerlendirmeye tabi tutulmuştur. İslam ilim paradigmasına bağlı Müslümanlar, Kur’ân’ın Allah tarafından gönderilen kutsal kitapların sonuncusu olduğuna ve Allah’tan geldiği gibi en ufak bir değişikliğe uğramadan günümüze kadar ulaştığına inanmaktadırlar. Müslümanlar, Hicr suresinin 9 ve Kıyâmet suresinin 16-19 ayetlerini ve ilgili diğer ayetleri delil göstererek Kur’ân\'ın bizzat Allah tarafından korunduğu inancına ulaşmışlardır. Bu makale, Kur’ân ayetleri bağlamında konuyu ele alarak henüz Hz. Muhammed (s.a.v.) hayatta iken Kur’ân\'ın korunmasının üç yolla gerçekleştiği tezini ileri sürmüş, bunu aklî, naklî ve tarihî delillerle temellendirmeye çalışmıştır. Bu bağlamda, öncelikle Hz. Muhammed (s.a.v.) zamanında Kur’ân’ın ezberlenerek hafızalarda korunması, yazılarak sahifelerde ve kitaplarda kaydedilmesi ve toplanarak bir araya getirilmesi gerçeği sağlam ve güvenilir veriler ışığında irdelenmiştir. Bu görüşü ispat sadedinde, Kur’ân’ın ifadeleri ile uyumlu tarihi deliller ortaya konularak Kur’ân ayetlerinin toplanıp derlenmesi ile ilgili bilinen belli başlı rivayetler metin ve isnad açısından eleştirel analize tabi tutulup değerlendirilmiştir. Âyet ve sahih hadislere bakıldığında buralarda \"Kitap\" kelimesinin, demir halka veya ip ile birleştirilmiş kâğıt yığını anlamında kullanıldığı; \"rakk-ı menşur\" (yayılmış ince deri) teriminin, üzerine Kur\'an\'ın yazıldığı ceylan ya da geyik derisinden mamul büyük kâğıtları ifade ettiği, Üstüvâne-i mushaf’ın ise, mescidin direklerinden biri olarak nitelendirilen ve yanına mushafın konulduğu yeri ifade ettiği anlaşılmaktadır. Bunlar Kur’ân’ın yazılıp toplandığının delilleri olarak düşünülmektedir. Ayrıca Hindistan alt kıtası âlimlerinden Hamîdüddîn Abdulhamîd el-Ferâhî’nin (1863-1930), Kıyamet Suresinin 16-19 ayetlerine getirdiği yeni yorumla klasik âlimlerin görüşlerinin bir mukayesesi yapılmış, cem’, kitap, rakk-ı menşur, nesh ve üstüvâne-i mushaf kavramları irdelenerek konu ayrıntılarıyla aydınlatılmaya çalışılmıştır. Çalışma Shehzad Saleem, Emin Ahsen el-Islâhî, Israr Ahmed, Tamannâ ‘Imâdi ve Abdullatîf Rahmânî’nin görüşlerine de atıflar yapılarak desteklenmiştir. Makalenin ilk bölümünde, Kur’ân\'ın ilk Müslümanlar tarafından ezberlendiğini göstermek için başta ayet ve hadisler olmak üzere çeşitli deliller sunulmuştur. Bu deliller arasında Arapların ümmî olması, güçlü bir hafızaya sahip olmaları, ayetlerin peyderpey nazil olması, namazlarda sürekli okunması, tebliğde bir araç olarak kullanılması, mukabele yoluyla okunması, hafızlara değer verilmesi ve muallimliğin teşvik edilmesi gibi konular ele alınmıştır. Ardından, Kur’ân\'ın Hz. Muhammed (s.a.v.) döneminde yazıldığı hususu sahabe Mushafları, vahiy kâtipleri, yazı malzemeleri ve ücretli Mushaf yazıcıları alt başlıklarıyla incelenmiştir. Üçüncü olarak, Kur’ân\'ın Peygamber döneminde cem’ edildiği konusu ele alınmış ve Ferâhî\'nin görüşleri ile klasik müfessirlerin görüşlerinin karşılaştırılması yapılmıştır. Sonrasında, Ferâhî\'nin Kur’ân\'ın ezber yoluyla değil, yazı yoluyla bir araya getirilerek cemedilip bir kitap haline getirildiği şeklindeki görüşü, aklî ve naklî delillerle desteklenmeye çalışılmıştır. Bununla birlikte, Kur’ân\'ın Hz. Muhammed\'in (s.a.v.) döneminde cemedilmediğine dair bazı rivayetlerin yanı sıra nesih sebebiyle Hz. Muhammed\'in (s.a.v.) hayatında Kur’ân\'ın yazılamadığı yönündeki rivayetler de ele alınmış, metin ve sened açısından değerlendirildikten sonra bunların zayıf olduğu sonucuna varılmıştır. Netice itibarıyla Kur’ân\'ın Hz. Muhammed (s.a.v.) döneminde ağırlıklı olarak ümmî Arap toplumundaki hafızası güçlü ilk Müslümanlar tarafından ezberlenmesi, nâzil olan ayetlerin Hz. Peygamberin talimatıyla yazıya geçirilmesi ve vefatından önce cem’ edilmesinin onun ilahi korunmuşluk ilkesiyle son derece uyumlu olduğu önemli araştırma bulgusu olarak zikredilmelidir.
Keywords : Kurân, Kıraat, Hıfz, Kitâbet, Cem, Kurânın Cemi, Kurânın Korunması