İBNÜ’L-HÂCİB’İN EL-KÂFİYE İLE ÇÂRPERDÎ’NİN EL-MUĞNÎ FÎ ‘İLMİ’N-NAHV ADLI ESERLERİNİN MUKAYESESİ

Authors : Şehmus Ülker

Pages : 763-779

Doi:10.46353/k7auifd.1519865

View : 66 | Download : 78

Publication Date : 2024-12-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Arap dil âlimleri, Arapçayı öğretmek amacıyla tarihi süreç içinde birçok eser telif etmişlerdir. İbnü’l-Hâcib (öl. 646/1249) ve Çârperdî (öl. 746/1346) de bu alanda eser veren önemli âlimlerdendir. İbnü’l-Hâcib, Kahire’de dönemin önde gelen âlimlerden muhtelif ilim dallarında dersler almış birçok talebe yetiştirmiş ve çeşitli alanlarda kıymetli eserler kaleme almıştır. Daha sonra Arap dili gramerini kısa yoldan öğretmek amacıyla muhtasar ve kolayca istifade edilebilen bir çalışma olan el-Kâfiye isimli kitabını telif etmiştir. Çârperdî ise Tebriz’de ilim tahsil etmiş, hayatının sonuna kadar ders okutmakla meşgul olmuş ve değişik alanlarda birçok eser telif etmiştir. Çârperdî’nin el-Muğnî fî ‘ilmi’n-nahv isimli çalışması, nahiv ilmiyle ilgili temel kuralların büyük bir kısmını özlü bir şekilde ele alan muhtasar bir metindir. Dolayısıyla İbnü’l-Hâcib ve Çârperdî’nin söz konusu eserlerini nahiv alanında telif edilen muhtasar eserler arasında saymak mümkündür. Söz konusu eserler yazıldığı günden beri ilim ile uğraşanlar arasında büyük bir ilgi görmüş ve nahiv ilminin tahsil edilmesinde önemli kaynak eserler içerisinde yer almışlardır. Bu yüzden her iki âlimin telif ettiği eserler, Arap dili gramerini anlamak ve öğretmek isteyenler için temel kaynaklar olarak kabul edilmektedir. Öte yandan bu eserlerin yazıldığı günden beri ilim çevreleri arasında büyük bir ilgi görmesi ve nahvin tahsil edilmesinde önemli kaynak eserler içerisinde yer alması konunun önemini ortaya koyan önemli bir detaydır. Aynı zamanda bu tür eserler, Arapça öğrenmek ve öğretmek isteyenler için faydalı kaynaklar olup, dilin doğru ve etkili bir şekilde öğrenilmesine katkı sağlamaktadır. Doküman inceleme ve literatür taraması şeklinde gerçekleştirilen çalışmamızda, nahiv ilmi alanında telif edilen önemli eserlerden olan İbnü’l-Hâcib’in el-Kâfiye’si ile Çârperdî’nin el-Muğnî fî ‘ilmi’n-nahv isimli eserinin mukayesesi yapılmıştır. Bu bağlamda İbnü’l-Hâcib ve Çârperdî’nin adı geçen eserleri hakkında kısaca bilgi verildikten sonra el-Kâfiye ve el-Muğnî fî ‘ilmi’n-nahv adlı eserler; içerik, tanımlar, yöntem, kullandıkları ıstılahlar, örnekler ve istişhad yöntemleri açısından karşılaştırmalı bir şekilde incelenmiştir. Dolayısıyla bu makalede söz konusu eserler detaylı bir şekilde incelenerek aralarındaki benzerlik ve farklılıklar tespit edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca çalışmada, İbnü’l-Hâcib ile Çârperdî’nin söz konusu eserlerinin nahiv alanındaki katkıları ortaya konulması da amaçlanmıştır. Çalışma konusu olan İbnü’l-Hâcib ile Çârperdî’nin söz konusu eserlerine yöntem açısından bakıldığında Çârperdî’nin mezkûr eserinde konuların ele alma metodunun İbnü’l-Hâcib’in el-Kâfiye’sindeki metoda çokça benzediği görülmektedir. Nitekim Çârperdî’nin konu sıralaması da İbnü’l-Hâcib’in söz konusu eserindeki gibi isimler, fiiller ve harfler şeklindeki ana başlıklardan oluşmaktadır. Ancak Çârperdî, eserinde her ne kadar ana başlıklarda İbnü’l-Hâcib’in söz konusu eserindeki konu tasnifine benzer bir yöntem takip etmiş olsa da alt başlıklarda bazı farklılıklar bulunmaktadır. Muhteva açısından bakıldığında her iki eserin nahiv ilmiyle ilgili temel kuralların büyük bir kısmını özlü bir şekilde ele aldığı tespit edilmiştir. Ancak İbnü’l-Hâcib, mezkûr eserinde bazı konuları kısaca açıklarken, Çârperdî ise el-Muğnî’de aynı konuyu daha ayrıntılı bir şekilde incelemiştir. Bazı durumlarda ise Çârperdî el-Muğnî’de bazı konuları kısa ifadelerle anlatırken, İbnü’l-Hâcib eserinde aynı konuyu daha ayrıntılı olarak ele almıştır. Yapılan incelemeler neticesinde hem İbnü’l-Hâcib’in hem de Çârperdî’nin söz konusu eserlerinde çoğunlukla Basra dil ekolünün ıstılahlarını kullandığı görülmektedir. Yine hem İbnü’l-Hâcib’in hem de Çârperdî’nin verdiği örneklere bakıldığında genel olarak klasik nahiv kitaplarında bulunan örneklerden oluştuğu fark edilmektedir. Buna göre İbnü’l-Hâcib’in söz konusu eserinde verdiği örnekler ile Çârperdî’nin el-Muğnî’de verdiği örnekler genel olarak benzerlik göstermektedir. İbnü’l-Hâcib ve Çârperdî’nin mezkûr eserlerinde bir ifadenin lafız, anlam ve kullanımının doğru olduğunu ispatlamak için nazım ve nesir şeklinde şâhidler getirmişlerdir. İbnü’l-Hâcib, el-Kâfiye’sinde bazen Basra ve Kûfe nahiv ekolleri arasındaki ihtilaflı konulara değinmiştir. Çârperdî ise söz konusu eserinde genel olarak ihtilaflı olan meselelere ya hiç değinmemiş ya da kısaca işarette bulunmuştur. Özetle denilebilir ki İbnü’l-Hâcib ile Çârperdî’nin söz konusu eserleri özgün birer çalışma olmakla beraber aralarında birçok benzerlikler de vardır.
Keywords : Arap Dili ve Belagatı, Nahiv, İbnü’l-Hâcib, el-Kâfiye, Çârperdî, el-Muğnî.