Mukaddimetü’l-Edeb’de Türkçe İslami Terimler

Authors : Afag MEMMEDOVA

Pages : 449-462

View : 16 | Download : 8

Publication Date : 2017-12-12

Article Type : Review Paper

Abstract :Orta Türkçenin ilk döneminden günümüze ulaşan Türkçe yapıtların –Kutadgu Bilig, Dȋvȃnü Lugȃti’t- Türk, Atabetü’l-Hakayık gibi önemli eserlerin– yazılması, Karahanlı döneminde Türkçenin gücünün, zenginliğinin, sağlam edebi bir dil haline getirildiğinin göstergesidir. Sonraki dönemde Karahanlı insert ignore into journalissuearticles values(Hakaniye); Türkçesinin dil özelliklerini koruyarak, Kıpçak, Oğuz ve diğer Türk boylarının dil hususiyetlerini kendinde ihtiva eden Harezm Türkçesi oluşmuştur. Harezm bölgesinin karışık etnik yapısı, Harezm Türkçesinin dil özellikleri ve kelime hazinesinde de kendini göstermiştir. Bu yüzden Harezm Türkçesi ile yazılan eserler – XII-XIV. yüzyıllarda yazılan ve günümüze ulaşan Zemahşerî’nin Mukaddimetü’l-Edeb, Rabguzȋ’nin Kısasü’l- Enbiya, İslam’ın Muʿȋnü’l-Mürȋd, Harezmȋ’nin Muhabbet-nȃme, Mahmud bin ʿAli’nin Nehcü’l-Ferȃdȋs, Malik Bahşı’nın Mi‘rȃc-nȃme vb.– Harezm bölgesinde bulunan farklı Türk boylarının dil unsurlarını kendinde barındırır. Çalışmada Türk dilinin Harezm Türkçesi döneminde Zemahşerî’nin XII. yüzyılda yazdığı Mukaddimetü’l-Edeb eseri ele alınmıştır. Sözlüğün en önemli ve mühim tarafı, onun kelime hazinesidir. Şöyle ki Mukaddimetü’l-Edeb, Orta Türkçe döneminde Dȋvȃnü Lugȃti’t-Türk’ten sonra en zengin kelime dağarcığına sahiptir. Eserde pek çok İslami terimin Türkçe karşılığı da verilmiştir. Bu kelimelerin bazısı; Eski Türkçeden, eski Türk dinindeki Gök Tanrı inancından günümüze kadar kullanılmakta insert ignore into journalissuearticles values(örneğin, Tan͡grı, İḏi, yalavaç, yazuḳ, yek vb.);, bazısı ise yeni bir kavram karşılayan türemiş kelime şeklinde karşımıza çıkmaktadır insert ignore into journalissuearticles values(tutunmak “sabır”, okuġ “dua”, orlaġucı “müezzin”, yıġaḳlu “haram” vb.);. Zemahşerî’nin eserinden tespit ettiğimiz birçok Türkçe İslami terim ve kavram sonradan yerini tamamen Farsça ve Arapça kökenli kelimelere bırakmıştır. Türkçenin kendi yapısı içinde ortaya çıkmış bu dini sözcükler; Türk dili tarihinin, Türk dilinin kelime dağarcığının araştırılıp incelenmesi bakımından çok önemlidir.
Keywords : Harezm Türkçesi, Türkçe İslami kelimeler, Mukaddimetül Edeb, dini terimler