Tanpınar’ın Saatleri Ayarlama Enstitüsü Romanında Arafın Yansıması İki Karakter

Authors : Mehmet Şahin Yavuzer

Pages : 554-573

Doi:10.16985/mtad.1471857

View : 62 | Download : 35

Publication Date : 2024-12-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Tanpınar’ın sıra dışı kurgusunun ürünü olan Saatleri Ayarlama Enstitüsü eserinde, karakterlerin titizlikle işlendiği görülür. Romanın başkarakteri olan Hayri İrdal’in yanında kurguyu şekillendiren diğer iki karakter ise Halit Ayarcı ve Muvakkit Nuri Efendi’dir. Muvakkit Nuri Efendi, bilgeliği, mesleki ahlâkı, iyilikseverliğiyle ön plana çıkar. Buna karşılık, kendi kişisel hırs ve ihtirasları uğruna her türlü senaryoyu kurup profesyonel bir şekilde insanları bu senaryonun içine dâhil eden Halit Ayarcı, Türkiye’nin yüzünü Batı’ya dönmesi neticesinde gelişen değişim ve Batı’ya benzeme düşüncesini temsil etmektedir. Ancak Batı’ya benzeme düşüncesinde dış görünüş ve taklitten öteye gitmeyen bir çevre üzerine ciddi bir ironi esere yansır. Teknik ve ekonomik gücü elinde tutan Batı, romanda Osmanlının son dönemlerinde cereyan eden olaylarda toplum tarafından hayranlıkla takip edilir. Onlar gibi olma ve onlar gibi yaşama ideali birçok kesimin hayali haline gelir. Bu algı ve modernizmin getirdiği bazı yenilikler kimi kesimler tarafından fırsata dönüştürülür. Fırsatın tarafı Halit Ayarcı karakteriyle okura yansır. Buna karşılık fırsatçılık yapmayan, tek derdi zamanın somut bir hale dönüştürülerek insanın hizmetine sunulması amacını güden Muvakkit Nuri Efendi ise Doğu’nun bilge yönünü temsil eder. Halit Ayarcı üzerinden o dönemin devlet erkânında ve zengin muhitte bir karşılığı olan şahısların devletin imkânlarını kendi şahsi çıkarları için nasıl heba ettiği mesajı verilir. Halit Ayarcı, romanda hırslı lider imajını, vitrinde bulunma ve göz alıcılığı, bağsızlığı, modern çağın getirdiği güç arayışını temsil eden anti-hümanist, kapitalist bir prototipi temsil etmektedir. Muvakkit Nuri Efendi ise tevazunun, iyiliğin, ihtirassızlığın, merhametin sembolüdür. Bilge bir Müslüman imajı verilmektedir. Bu çalışma, Tanpınar’ın Doğu-Batı çatışması üzerine şekillenen Türk toplumunun arafta kalma durumunu yansıtır. Muvakkit Nuri Efendi ve Halit Ayarcı üzerinden gelenek ve modernizme Tanpınar somut bir bakış sunar.
Keywords : Tanpınar, Halit Ayarcı, Muvakkit Nuri Efendi, Gelenek, Modernizm