Arap Dilindeki ‘Rabbu’l-Âlemîn’ Terkibinin Geçtiği Kur’ân Ayetlerinde Muhteva-Muhatap Kurgusu

Authors : Aladdin Gültekin

Pages : 135-153

Doi:10.51605/mesned.1550153

View : 99 | Download : 91

Publication Date : 2024-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Öz: İslâm dininin Kur’ân’la birlikte insanın anlam dünyasına kattığı sayısız terimden bir tanesi “Rabbu’l-âlemîn” ismidir. Bu isim kendilerine has manası bulunan iki ismin isim tamlaması olarak oluşturduğu terkiptir. Bu terkip Kur’ân’da kırk iki âyette geçmektedir. Ancak tamamı Allah ile alakalı değildir. Bu çalışmada Allah ve mahlûkatı ile ilgili olan bu terkibin her iki cüzü gerek sözlük gerekse terim anlamıyla kapsamlı bir şekilde ele alınmıştır. Daha sonra bunların geçtiği âyetler muhteva ve muhatap açısından incelenmiş ve dokuz başlık altında değerlendirilmeye tabi tutulmuştur. Kendi zâtı dışında kalan bütün varlıkların Rabbi anlamındaki ismin, doğru anlaşılmasına katkı sağlamak amacıyla Kur’ân’daki kullanımı üzerine yapılmış bir tahlil çalışmasıdır. Allah Teâlâ tarafından Hz. Muhammed’e (s.a.v) Arapça olarak indirilen Kur’ân, pek çok isim ve terkip içermektedir. Kur’ân’ı doğru anlamak için her kelime ve terkibin anlam ve kullanımını doğru bilmek, oldukça önemlidir. Bu amaca ulaşmak için önce öğrenilecek kelimelerin anlamları için lügatlere bakılmalı, daha sonra o kelimelerin Kur’ân’da geçtiği âyetler tespit edilmelidir. Son aşamada bu kelimelerin bulunduğu âyetlerdeki manalara yapmış oldukları katkılar değerlendirilmelidir. Rab ve âlem isimlerinin kendi sözlük anlamları bulunmakla birlikte terim anlamı da bulunmaktadır. Ancak “Rab” ismi âlemîn kelimesinin dışında başka bir kelime ile terkip oluşturduğunda mahlûkatla alakalı yeni durum veya mesleği ifade eden sözcük olmaktadır. Rab “terbiye eden, efendi” anlamında, âlem ise Allah dışında bütün akıllı varlık türleri için kullanıldığı bilinmektedir. “Rabbu’l-âlemîn” lafzı Kur’ân’da kırk iki âyette zikredilmektedir. Bu terimin geçtiği âyetlerde lafız-mana ve muhteva-muhatap ilişkisini tespit etmek Kur’ân’ı anlamaya katkısı için önemlidir. Kur’ân’ı Kerîm’de 962 yerde Rab ismi, doğrudan Allah’a nispet edilmektedir. Ayrıca bir yerde “hükümdar” manasında Mısır meliki için, dört âyette beş defa Firavun’un kendisi hakkında tanrılık iddiasıyla kullandığı görülmektedir. Rab kelimesinin أَرْبَاب, رُبُوب veya أَرُبُّ şeklinde düzensiz çoğulları vardır. Bu çoğullardan erbâb (أَرْبَاب), dört âyette Allah’tan başkasının rab edinmenin kınanması amacıyla geçmektedir. Kur’ân’ı Kerîm’de Allah lafzından sonra ilâhî isim olarak en çok kullanılan Rab kelimesidir. Terimin içerdiği şefkat, merhamet ve tekâmül ettirerek yaşatma faktörleri, evrendeki bütün şuurlu varlıkları kapsamaktadır. Rab ismi Allah’ın âlemlere yönelik fiilî tutumlarına işaret etmektedir. Sıfat gibi kullanılan, bir şeyi aşama aşama inşa edip geliştiren manasındaki rab ismi, hepsi de Allah Teâlâ hakkında olmak üzere “gözetip koruyan, terbiye eden, idare eden, mâlik, ıslah eden, geliştiren, nimet veren, mâbud” gibi anlamlara gelmektedir. Rab ismi “sahip” anlamında insanlara da nispet edilebilir, ancak sınırlı ve nisbî bir anlam belirtmesi için “rabbu’d-dâr” (ev sahibi) gibi tamlama halinde kullanılmalıdır. Rabbu’l-âlemîn terkibinin geçtiği âyetlerde içerik ve amaca karşılık gelen “muhteva muhatap” kurgusu çerçevesinde yapılan tespitlerimiz, anlamlarına göre oluşturduğumuz başlıklar altında zikredildiğinde çok fazla söz söyleme imkânı bırakmamaktadır. Âyetler başlıklar altında zikredilirken Kur’ân-ı Kerim’de geçtiği sıraya uygun zikredildiği için anlatımda âyetler arasında kompozisyon uyumu görülmemektedir. Sıralanan başlıklar altında Rabbu’l-âlemîn teriminin geçtiği âyetlerdeki muhteva ve muhataplar belirtilmiştir.
Keywords : Arap Dili ve Belagati, Kur’an, Rab, Âlem, Rabbu’l-âlemîn.