Osmanlı Hukuku’nda Elçilik Tercümanlığından Yabancı Devlet Mahmîliği ve Vatandaşlığına: Hukukun Araçlaştırılmasının Örnekleri

Authors : İrem Karakoç

Pages : 128-150

Doi:/neuhfd.1374766

View : 60 | Download : 59

Publication Date : 2024-06-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Osmanlı hukukunda yabancı elçilikler tarafından belirlenen tercüman ve maiyetine, Osmanlı Devleti tarafından, görev tanımını içeren ve berat denilen bir resmî belge verilirdi. Karşılığında devlete belli bir bedelin ödendiği bu beratlı statüsü cizye, gümrük vergisi, İslâm-Osmanlı ceza hukuku hükümlerinden muafiyet gibi bazı ek haklar tanırdı. Bu teamülün sağladığı ayrıcalıklıların kapsamına konsolos yardımcısı, tercüman ve ticarî acente gibi görevliler girmektedir. Fakat zamanla elçilikler, beratta görev yeri olarak belirtilen şehirlere hiç gitmemiş ve hatta dil bile bilmeyen Osmanlı tebaası gayrimüslim tüccarlara berat satarak maddi çıkar sağlamışlardır. Böylece bu hukuki uygulama amacından saptırılarak maddî ve siyasî bir araç hâline getirilmiştir. Beratlılık, kişileri İslâm hukukunun dışında tuttuğundan avantaj sağlamıştır. Osmanlı’nın gayrimüslim tebaası haklar ve imtiyazlar bakımından, Avrupa devletlerince himaye edilenler ve edilmeyenler olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Yabancı devletler, mahmîlerinin haklarını, uluslararası ve iç hukukta koruyarak devlet içinde devlete karşı bir egemenlik alanı oluşturmuşlardır. Beratlı tercümanlığa ilişkin tedbir alındığında ise bu defa vatandaşlık üzerinden aynı uygulama başlatılmış, insanlar avantajına göre kolaylıkla tabiiyet değiştirmenin yollarını aramışlardır. Bu çalışma, beratlı tercüman sayısındaki artışı, arşiv kayıtlarıyla destekleyerek açıklamak amacıyla yapılmıştır. Kapitülasyonlarla desteklenen himaye olgusunun vatandaşlık değiştirmeleri teşvik edici boyutu, devletin yıkılmasına kadar varan süreci ve sonuçları değerlendirilmiştir.
Keywords : Osmanlı Diplomasisi, Tercüman Beratı, Kapitülasyonlar, Tüccar Beratı, Himaye, Osmanlı Tâbiiyyet Kanunnamesi