ÇAĞATAY TÜRKÇESİ DÖNEMİ ESERLERİNDE PSİKOLOJİK BİR RAHATSIZLIK: DELİLİK OLGUSU

Authors : Sümeyra ALAN

Pages : 372-384

Doi:10.30783/nevsosbilen.1212869

View : 21 | Download : 12

Publication Date : 2023-03-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Günümüzde ifade ettiği anlamları karşılayana kadar farklı dönemlerin kendisi için ürettiği söylemleri kabul etmek zorunda kalan delilik kavramı zihinsel olarak dengesiz olma durumu, akıl sağlığı ya da anlama yeteneği eksikliği, mantıksız tutumlar sergileme davranışı gibi farklı biçimlerde ifade edilmiştir. Kalıtsal, genetik gibi temel fizyolojik nedenler dışında bireyi deliliğe sürükleyen çeşitli etkenler bulunmaktadır. Bu etkenlerden biri olan âşık olma eylemi de bireyin psikolojik yahut fiziksel açıdan değişmesine, farklı davranış kalıpları göstermesine yol açmaktadır. Bilinci etkisiz hâle getiren âşık olma eylemi neticesinde bireyde dengeli tutum sergileme eylemi zedelenmekte ve birey saplantılı, tutkulu, toplumsal normların dışında tavır sergileyen bir kişiliğe dönüşmektedir. Âşık olma eyleminin kişiyi deliliğe sürükleyen yönü edebî eserlerde de kendine yer bulmuş; deli olan bireyin ve delilik durumu farklı kavramlarla ifade edilmiştir. Çalışmamızın çerçevesini oluşturan Çağatay Türkçesi dönemi eserlerinde bu kavramlar tentik, şeydâ, mecnûn, sağın, sankı, tilbe, geçe, cinli gibi kelimelerle karşılanmıştır. Çalışmamızda Çağatay Türkçesi dönemi eserleri taranarak deli ve deliliğe dair beyitler tespit edilmiştir. Alfabetik olarak madde başı alınan ifadeler eserden seçilen örnekler, beyit numaraları ve açıklamalarla birlikte listelenmiştir. Ayrıca çalışmamız neticesinde taranan eserlerde cünûn, dîvâne, tilbe, şeydâ gibi kavramların daha yaygın bir şekilde kullanıldığı mecẕūb, geçe, çil, sağın, sankı, cinli, dîv-bâd, dîv-veş gibi kavramların daha az tercih edildiği görülmüştür.
Keywords : Tarihi Türk lehçeleri, Çağatay Türkçesi, deli, delilik, sözvarlığı