Türkiye Cumhuriyeti’nin 101’inci Yılında Çeviri Söylemleri Bağlamında Erken Dönem Çeviri Tarihimize Kısa Bir Bakış (1923-1979)

Authors : Özgür Çavuşoğlu

Pages : 371-397

Doi:10.29110/soylemdergi.1601761

View : 59 | Download : 61

Publication Date : 2025-03-25

Article Type : Research Paper

Abstract :101’inci yaşı 1924 yılında kutlanan Türkiye Cumhuriyeti Devleti gerek yönetimi gerekse halkıyla, toplumsal ve kültürel gelişimini sağlamak amacıyla çeviri etkinliğine hep ilgi göstermiştir. Aslında Orta Asya’da başlayıp Anadolu kültürümüzde de 13. ve 14. yüzyıllardan bu yana var olan bu ilgi, Tanzimat Döneminde Batı kültüründen ilk defa yapılan edebiyat ve felsefe çevirileriyle daha belirginleşmiş ve Türkiye Cumhuriyeti Döneminde ise artarak devam etmiştir (krş. Ülken, 1935; Toska, 2002, s. 58). Bu araştırma, Türkiye Cumhuriyeti’nin köklerinden gelen bu çeviri olgusuna, kuruluşundan 1979 yılındaki “Birinci Çeviribilim Sempozyumu” (bkz. Eruz, 2003, s. 135) yapılana değin geçen süre içerisinde, çeviriye ilişkin bazı önemli kurum, kuruluş, etkinlik çalışmaları ve bu çalışmalarda yer alan öznelerin söylemleri bağlamında odaklanmaktadır. Böylece Türkiye Cumhuriyeti’nin Erken Dönemindeki çeviri etkinliği, “Cumhuriyet’in Kuruluş Dönemi (1923-1939)”, “Tercüme Bürosu Dönemi (1939-1967)” ve “Akademik Çeviri Çalışmaları Öncesi Dönem (1967-1979)” olarak üç alt dönemde irdelenmektedir (bkz. Çavuşoğlu, 2016). Araştırmanın amacı, Türk toplumunun son yüzyılında “tercüme”den “çeviri”ye, “çeviri”den “çeviribilim”e doğru yaptığı bu sosyokültürel yolculuğu geçmişiyle bağı, “eyleyen” özneleri (İng. “agents”) (Even-Zohar, 2002, s. 172), terim, dergi, kitap, toplantı gibi ürünleriyle betimlemek ve Türkiye’deki çeviri çalışmalarının hem Türk dili, kültürü, toplumu hem de uluslararası toplum ve kültürün gelişmesinde oynadığı rolün önemini ortaya koymaktır. Toury’nin Erek-odaklı Kuramı (1980) ile Vermeer’in Skopos Kuramı (1989) temelinde geliştirilen araştırmada çeviri etkinliğine Niklas Luhmann’ın (1995) “Toplumsal Sistemler” kuramı temelinde “sosyal bir uygulama” (Chesterman, 2006, s. 9) olarak ve Itamar Even-Zohar’ın “kültür planlaması” (1994) kavramıyla yaklaşılmakta ve Türk toplumundaki “çeviri kurumu” veya “sistemi”nin (Hermans, 1995) “iç hafızasına” ve sürekliliğine katkıda bulunulmaya çalışılmaktadır.
Keywords : Türkiye Cumhuriyeti\'nin Erken Dönemi, Türkiye çeviri tarihi, çeviri söylemleri, çeviri sosyolojisi, çevirinin eyleyen özneleri